De biologische klok en depressiviteit

Negen van de tien mensen met een depressie hebben een ontregelde biologische klok. De biologische klok zorgt ervoor dat een groot aantal essentiële lichaamsprocessen volgens een vast 24-uursritme verloopt. Deze 24-uursritmes worden ook wel de circadiane ritmes genoemd. Voorbeelden hiervan zijn hormoonspiegels, schommelingen in de lichaamstemperatuur en de slaap-waakcyclus. Wetenschappelijk onderzoek heeft belangrijke symptomen van depressie in verband gebracht met verstoringen in deze circadiane ritmes. Dit inzicht heeft zelfs een nieuwe kijk op de behandeling van depressie opgeleverd, waarbij een behandeling direct gericht op het herstellen van deze verstoorde circadiane ritmes een belangrijke rol speelt.

‘Biologische klok’ is een populaire benaming voor de suprachiasmatische kern in de hersenen. Daar worden de 24-uursritmes gecreëerd van het lichaam.

Circadiane ritmes (24-uursritmes)

Circadiane ritmes zijn essentieel voor een goed functioneren van het lichaam. Een goed biologisch functioneren van ons lichaam hangt nauw samen met een normale circadiane ritmiek van belangrijke lichaamsprocessen, bijvoorbeeld van de hormoonspiegels, zoals van cortisol, schommelingen in de lichaamstemperatuur, de slaap-waakcyclus en de urineproductie.

De circadiane ritmes beïnvloeden onze stemming en gedrag. Dat is goed merkbaar aan alledaagse dingen, zoals het feit dat we gemakkelijker opstaan als het buiten licht is en beter in slaap vallen als het donker is. Het normale circadiane ritme van lichaamstemperatuur laat ’s nachts een daling van de temperatuur zien. Dit is een van de redenen waarom veel mensen moeite hebben met inslapen direct volgend op activiteiten die de lichaamstemperatuur verhogen, zoals sporten of een heel warm bad. Een andere, algemeen bekende, verstoring van circadiane ritmes is een jetlag. Bij een jetlag is het circadiane ritme van alle belangrijke lichaamsprocessen verstoord, omdat de biologische klok ontregeld is. Dit uit zich in symptomen die vergelijkbaar zijn met milde depressieve symptomen.

De suprachiasmatische kern (biologische klok) reguleert de timing van de circadiane ritmes, en brengt zo de noodzakelijke ritmische variatie in het verloop van bepaalde lichaamsprocessen. Circadiane ritmes zorgen er daarmee voor dat het lichaam biologisch, fysiologisch en op gedragsniveau goed kan blijven functioneren. De suprachiasmatische kern ligt in de hypothalamus en bestaat uit twee clusters van ongeveer 10.000 neuronen.

De circadiane ritmes beslaan een periode van 24 uur en 11 minuten. Ze wijken dus een klein beetje af van een dag van 24 uur. De suprachiasmatische kern corrigeert dit zelf onder invloed van externe factoren die ook een 24-uurscyclus kennen, zoals de licht-donkercyclus. Zo vindt er een constante synchronisatie plaats met de omgevingssignalen. Circadiane ritmes worden dus niet door externe factoren gegeneerd, maar zijn voor een goed functioneren wel afhankelijk van externe factoren. De externe signalen bereiken de suprachiasmatische kern vooral via de ogen. In de suprachiasmatische kern zijn hoge concentraties van diverse receptoren (MT1-, MT2- en 5HT2C-receptoren) aanwezig, die een belangrijke rol spelen bij het synchroniseren van de biologische klok.

Slaap-waakcyclus

Een bekend symptoom van een verstoord circadiaan ritme is een ontregelde slaap-waakcyclus. Bij 80% van de mensen met een depressie is er sprake van een ontregelde slaap-waakcyclus, ze hebben moeite met inslapen of ze worden ’s ochtends heel vroeg wakker. Daarnaast zijn depressieve patiënten overdag vaak veel minder alert en extreem vermoeid. Maar ook de schommelingen in de lichaamstemperatuur zijn anders, bij depressieve mensen is de lichaamstemperatuur ’s nachts vaak hoger dan normaal. En ook het circadiaan ritme van hormonen blijkt verstoord. Uit onderzoek blijkt dat gedurende de nacht de productie van melatonine bij depressieve mensen veel lager is dan bij niet depressieve mensen. Melatonine is een lichaamseigen stof die onder meer betrokken is bij regulatie van de biologische klok.

Melatonine en de biologische klok

Melatonine is een lichaamseigen stof met meerdere functies. Melatonine is als neurotransmitter belangrijk voor het goed functioneren van de biologische klok zelf. In de suprachiasmatische kern ligt een groot aantal melatoninereceptoren. Deze receptoren spelen een belangrijke rol bij het genereren en behouden van ongestoorde normale circadiane ritmes. In de afbeelding is te zien dat de hoeveelheid melatonine in het lichaam ’s nachts hoger is dan overdag.

Hoewel er dus een belangrijke rol is weggelegd voor melatonine in de synchronisatie van de biologische klok heeft het geen antidepressief effect, en melatonine op zich is dus geen antidepressivum.

Comments